فیروزه یکی از سنگ‌های نادر و باارزش ایرانی است که دارای رنگ منحصر به فردی بوده و بیش از هزاران سال است که به عنوان یک سنگ قیمتی و زینتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. استفاده از فیروزه در صنایع مختلف تزئینی کاربرد دارد و یکی از زیباترین کاربردهای سنگ فیروزه استفاده از آن در صنایع دستی فیروزه کوبی است. می‌توان گفت که فیروزه کوبی به دلیل هارمونی بالای رنگ‌ها، یک هنر بسیار جذاب و ارزشمند به شمار می‌رود. فیروزه کوبی یکی از هنرهای مجلل ایران است که طرفداران زیادی در این کشور و کشورهای خارجی دارد.
معرفی فیروزه کوبی
فیروزه کوبی نوعی صنایع دستی است که با قرار دادن انواع سنگ‌های فیروزه ریز و درشت روی سطوح مختلف از جنس مس، برنج، نقره و برنز و تزئین ظروف و صنایع دستی با آن ساخته می‌شود. ساخت صنایع دستی از نوع فیروزه کوبی نیاز به توجه، دقت و ذوق بسیار بالای هنرمند دارد؛ چرا که سنگ‌ها باید همانند یک سنگ فرش روی سطح قرار گرفته و یکدست باشند. از هنر فیروزه کوبی معمولاً برای ساخت ظروف و جواهرات مختلف استفاده می‌شود و بیشترین ویژگی این شکل از صنایع دستی جنبه تزئینی و زیبایی آن‌ها است. نکته مهم در فیروزه کوبی آنجا است که هرچه اندازه و فاصله بین سنگ‌ها کمتر باشد، ارزش آن‌ها بیشتر خواهد بود.
انتخاب نوع فیروزه‌ها و ارزش مادی آن‌ها در کنار طیف رنگی سبز تا آبی تیره فیروزه، اصلی‌ترین نکته در قیمت محصولات فیروزه کوبی به شمار می‌رود. البته عموما فیروزه‌های عالی و کمیاب در جواهرات به کار برده می‌شوند و فیروزه‌هایی که در ساخت ظروف فیروزه کوب استفاده می‌شوند دقیقا همان فیروزه‌هایی که در ساخت جواهرات مورد استفاده قرار می‌گیرند نیستند.
هنر فیروزه کوبی در اصفهان
ساخت محصولات با کیفیت فیروزه کوبی دارای مراحل مشخصی است که شامل مراحل آماده سازی، زرگری و فیروزه کوبی می‌شود. هریک از این مراحل شامل انجام فرآیندهای خاصی روی ظرف یا سنگ و در نهایت ساخت محصول می‌شود. در فیروزه تو فرآیند تولید محصولات فیروزه کوبی با دقت و توجه بسیار زیاد انجام می‌گیرد و مراحل با وسواس بسیاری طی می‌شوند. در ادامه به جزئیات هر مرحله می‌پردازیم.
1. مراحل قبل از فیروزه کوبی
- این مرحله شامل آماده‌سازی ظرف است. معمولا قبل از فیروزه کوبی، ظرف را حرارت می‌دهند و لاکی را که از چوب درخت گردو به دست آمده است و در مراحل اولیه به شکل پوسته درخت لایه لایه است، روی سطح ظرف می‌زنند. سپس پودر آماده شده لاک گردویی و کالفین حرارت داده و ذوب می‌کنند، این فرآیند چندبار تکرار می‌شود تا ضخامت این لایه لاکی افزایش پیدا کرده و فیروزه کوبی روی آن انجام شود.
نکته مهم در این مرحله آن است که حرارت دهی زیاد باعث سوختن لاک می‌شود که این خود سبب از دست رفتن خاصیت چسبندگی در لاک می‌گردد. حالا چسباندن تکه‌های فیروزه بر روی سطح کار آغاز می‌شود. برای چسباندن سنگ‌های فیروزه‌ای آن‌ها را کمی گرم کرده و سپس برای سرعت بخشیدن به کار مقداری از آن‌ها را بر روی ظرف ریخته تا در لاک فرو رود و سپس با انبر محل آن‌ها را تصحیح می‌کنند.
2. مرحله زرگر
در حالت کلی این مرحله را می‌توان اولین مرحله از فیروزه کوبی نامید. در این مرحله محصول اصلی (ظرف، آینه و…) مشخص می‌شود و سپس بخشی از کار که قرار است فیروزه داشته باشد، علامت‌گذاری می‌گردد. یک پایه فلزی را در اطراف جسم و در فاصله‌ای در حدود ۲ یا ۳ میلی متر بالاتر از سطح جسم قرار می‌دهند (این کار سبب جذابیت بیشتر آثار هنری و استحکام بخش فیروزه‌ای کار می‌شود.)
- سپس به جایگذاری صحیح سنگ‌های فیروزه می‌پردازند، تراشه‌های فیروزه ابتدا کاملا تمیز و عاری از هرگونه گرد و خاک و آلودگی شده و بر اساس ابعاد و اندازه طبقه‌بندی می‌شوند.
لاک گردو را همزمان با گرم کردن ظرف مورد نظر روی بدنه آن می‌پاشند تا ذوب شده و محلی را که قرار است با فیروزه پر شود، بپوشاند. سنگ‌های فیروزه را با دست محکم روی بدنه ظرف مورد نظر می‌چسبانند. عموما از سنباده برای صیقل دادن تراشه‌های فیروزه‌ای و محصول مسی استفاده می‌شود و در نهایت سطح فیروزه در کارگاه با روغن، جلا داده می‌شود تا کاملا براق و صیقلی شود.
3. مرحله نهایی
در این مرحله طی فرآیند خم شدن، باید ضخامت ظرف در تمام بخش‌ها به ویژه در قسمت‌های زاویه دار یکسان باشد در غیر این صورت، ممکن است فلز آسیب دیده در حین کار پاره شود. ضخامت فلز مورد استفاده در فیروزه کوبی به اندازه ظرف بستگی خواهد داشت و در شرایط نرمال از ۰.۳ سانتی متر تا ۱.۵ سانتی متر متغیر است.
همان طور که اشاره کردیم با توجه به اندازه ظرف، ضخامت آن تغییر می‌کند و معمولا برای ظروف کوچکتر، از ورق‌های فلزی نازک‌تر و برای ظروف بزرگتر، از ورق‌های ضخیم‌تر استفاده می‌شود.
باید توجه کرد که هیچ فاصله‌ای بین سنگ‌های فیروزه‌ای وجود نداشته باشد. بهتر است برای پر کردن فضا، سنگ‌های کوچکتری را بین آن‌ها قرار داد. مراحل چسباندن فیروزه تا زمانی که هیچ فاصله‌ای بین سنگ‌ها نباشد تکرار می‌شود. هرچه سنگ‌ها به صورت منظم‌تر و بدون فاصله در کنار هم قرار گیرند، محصول فیروزه کوبی، ارزش بالاتری خواهد داشت.
4. روکش پلی استر
آخرین مرحله از مراحل تولید ظروف فیروزه کوبی در فیروزه تو ، آستر کشی ظروف با روکش پلی استر است. در این مرحله به کمک پیستوله و در چند مرحله مایع پلی استر به شکل یکنواخت ر روی تمام سطح محصول پاشیده می‌شود. بعد از خشک شدن پلی استر، محصولات برای عرضه در فروشگاه قرار می‌گیرند.
این مرحله به منظور زیباسازی و همچنین محافظت از ورق و فیروزه در مقابل عوامل آسیب‌زا انجام می‌گیرد. کیفیت پلی استر استفاده شده در این مرحله در افزایش دوام و طول عمر محصول تاثیر مشهودی دارد.
جمع بندی و نتیجه گیری
اگر به ظروف فیروزه کوبی علاقمند هستید یا مشاهده و خرید دارید ، از انواع محصولات فیروزه کوبی در فیروزه تو دیدن کنید .
