فیروزهکوبی و خاتم‌کاری دو هنر اصیل ایرانی هستند که هرکدام طرفداران و علاقمندان خاص خود را دارند. این دو صنایع‌دستی ایرانی را در دسته هنرهای اصیل، گران‌قیمت و فاخر طبقه‌بندی می‌کنند که می‌توانند نقش قابل‌توجه‌ای در چیدمان و دکوراسیون داخلی منزل و محل کار شما داشته باشند.
همه افراد دوست دارند در فضایی دلنشین زندگی کنند و اوقات خود را سپری کنند، فراهم کردن این فضا نقش قابل ملاحظه‌ای در حس زیبایی‌شناسی و ایجاد حس آرامش برای افراد دارد. ایجاد کردن این فضا به دکوراسیون داخلی مرتبط است که البته دکوراسیون داخلی را می‌توان با استفاده از اِلمان‌های مختلف زیباتر کرد. گاهی اوقات استفاده از اِلمان‌های مدرن و گاهی اوقات استفاده از اِلمان‌های سنتی و صنایع‌دستی و برخی اوقات ترکیبی از فاکتورهای مدرن و سنتی در کنار هم زیبایی منحصربه‌فردی را ایجاد می‌کنند.
بررسی تاریحچه و مواد سازنده خاتم‌کاری و فیروزهکوبی
با این حال برای این که بتوانید تصمیم بگیرید کدام یک از این صنایع‌دستی زیبا را در چیدمان و دکوراسیون داخلی به کار ببرید ابتدا باید با تاریخچه این دو هنر و موادی که در ساخت آن‌ها استفاده می‌شود آشنا شوید.
خاتم‌کاری :
خاتم‌کاری یکی از صنایع‌دستی بسیار محبوب ایرانی است که قدمت دیرینه‌ای دارد. دقیقا مشخص نیست که این هنر از چه زمانی در ایران شکل گرفته است، اما خاستگاه این هنر شهر زیبای شیراز است و امروزه در شهرهای دیگری چون اصفهان و سایر شهرهای دیگر کشورمان نیز درست می‌شود. قدیمی‌ترین خاتم‌کاری ایران در مسجد عتیق شیراز یافت شده است که منبری درست شده از خاتم‌کاری است که قدمت آن بیش از 1000 سال است. هنرخاتم‌کاری در عصر صفویان به اوج خود رسید، اما در دوران‌های بعد از صفویان کمتر به این هنر توجه شد تا این که امروزه بسیاری از جوانان ایرانی علاقه بسیار زیادی به این هنر پیدا کرده‌اند.
فیروزهکوبی :
تاریخچه فیروزهکوبی آنچنان زیاد نیست و نزدیک به 70 سال است که در ایران این هنر به عرصه ظهور رسیده است. این هنر ابتدا در شهر اصفهان ایجاد شد و امروزه این هنر در برخی دیگر از شهرهای کشورمان نیز ساخته می‌شود. در این هنر از سنگ‌های فیروزه اصل استفاده می‌شود و به همین علت صنایع‌دستی فیروزهکوبی از جمله صنایع‌دستی بسیار زیبا و فاخر محسوب می‌شوند.
مواد اولیه خاتم‌کاری و فیروزهکوبی چیست؟
برای ساخت محصولات خاتم‌کاری از استخوان شتر، اسب و عاج فیل در کنار مفتول‌های فلزی (برنج، نقره و آلومینیوم) در کنار صدف‌ها و لاک‌ها به همراه انواع چوب‌های مختلف (گردو، عناب، نارنج و…) استفاده می‌شود. برای ساخت این محصولات مثلث‌های کوچکی از مواد اولیه‌ای که ذکر شد ساخته می‌شود و سپس به کمک مفتول‌هایی در کنار هم طبق طرح و به کمک چسب‌های مخصوصی چسبیده می‌شوند. در واقع این مراحل بارها تکرار می‌شود تا در نهایت طرح نهایی ساخته و پرداخته می‌شود. سپس ترمیم، سنباده‌کاری، سوهان‌کاری، بتونه‌کاری، صاف کردن انجام می‌شود و نهایتا بر روی سطح محصول خاتم‌کاری روغن‌کاری شده و سطح محصول ساخته شده به کمک کیلر، سیلر و پلی‌استر جلا داده می‌شود. در واقع شاید به جرات بتوان گفت مراحل کار خاتم‌کاری نزدیک به 400 مرحله است!
هنر فیروزهکوبی تلفیقی از سنگ‌های فیروزه و فلز است. فلزی که برای ساخت صنایع‌دستی فیروزهکوبی استفاده می‌شود می‌تواند فلز مس، برنج و نقره باشد، اما بیشترین محصولات فیروزهکوبی کشورمان بر روی فلز مس انجام ساخته و پرداخته می‌شوند. برای ساخت صنایع‌دستی فیروزهکوبی ابتدا به عنوان مثال: گلدانی از جنس مس انتخاب می‌شود و سپس با چسب مخصوصی که برای همین کار تهیه شده است سنگ‌های فیروزه با دقت بسیار در کنار هم قرار می‌گیرند. بعد از این مرحله سنگ‌های فیروزه بر سطح فلز چسبیده شده و نوبت به پرداخت سطح کار می‌رسد. در نهایت بر روی سطح کار پولیش می‌خورد تا براق شده و به علاوه از آسیب به سطح فیروزه‌ها جلوگیری شود.
اهمیت استفاده از صنایع‌دستی فیروزهکوبی و خاتم کاری در دکوراسیون داخلی
استفاده از محصولات فیروزهکوبی به عنوان بخشی از دکوراسیون داخلی می‌تواند محیط پیرامون شما را زیباتر کند. تنوع این محصولات بسیار گسترده است و از ظرف و گلدان‌ها تا اکسسوری‌های زینتی را شامل می‌شود. استفاده از محصولات فیروزهکوبی در دکوراسیون داخلی می‌تواند اصالت خاصی به فضا بدهد و چون این نوع از صنایع‌دستی کشورمان، جز صنایع‌دستی گرانبها محسوب می‌شود طبیعتا حس لوکس بودن نیز به دکوراسیون داخلی می‌بخشد. بعلاوه اشیا خاتم‌کاری نیز به علت شکل و فرم‌های زیبایی که دارد گرم‌تر و زیباتر می‌کند. همچنین تنوع محصولات خاتم‌کاری بسیار زیاد است و دامنه انتخاب وسیعی را در اختیار شخص خواهد گذاشت به همین دلیل استفاده از محصولات خاتم نیز اهمیت زیادی در دکوراسیون داخلی خواهند داشت.
رنگ در دکوراسیون داخلی
یکی از مباحثی که در دکوراسیون داخلی باید به آن توجه بسیاری کرد، مبحث رنگ است. در حالت کلی رنگ‌ها سبب افزایش یا کاهش نور، بزرگ‌تر یا کوچک‌تر جلوه دادن محیط، جداسازی فضا، ایجا هماهنگی و در نهایت دلنشینی محیط پیرامون در دکوراسیون داخلی خواهند شد.
خاتم کاری :
محصولات خاتم‌کاری دارای رنگ‌های گرم هستند این محصولات از رنگ‌های کرم و قهوه‌ای، طلایی و دامنه‌ای از این طیف ساخته و پرداخته می‌شوند. رنگ کرم و قهوه‌ای در دکوراسیون داخلی نمادی از دنج و گرم بودن محیط است و رنگ طلایی نمادی از لوکس بودن و ثروت محسوب می‌شود. محصولات خاتم معمولا ترکیبی از چنین رنگ‌هایی هستند و استفاده آن‌ها در دکوراسیون داخلی باعث می‌شود مخاطب احساس کند وارد محیط لوکسی شده است اما همین محیط حس دنج و گرمی را هم فراهم کرده است.
رنگ کرم حس اعتماد و امنیت را ایجاد می‌کند و رنگ قهوه‌ای به محیط گرما می‌بخشد. در مقابل رنگ طلایی مکمل رنگ کرم است و تریکب این سه رنگ واقعا دکوراسیون داخلی را زیباتر خواهد کرد. در حالت کلی‌تر رنگ محصولات خاتم باعث گرما بخشیدن به محیط می‌شود و فضایی صمیمی را برای دورهمی‌های شما ایجاد خواهد کرد. رنگ‌های کرم، قهوه‌ای و طلایی از جمله رنگ‌هایی هستند که به راحتی با سایر رنگ‌ها ترکیب می‌شوند و یکی از متداول‌ترین ترکیب رنگ‌هایی است که تا مدت‌های طولانی می‌تواند در دکوراسیون داخلی استفاده شود و از مُد نیفتند.
فیروزه کوبی :
محصولات فیروزهکوبی ترکیبی از رنگ‌های فیروزه‌ای، برنجی و در برخی مواقع نقره‌ای است. رنگ فیروزه‌ای نمادی از آرامش، سرزندگی و شادی است، این رنگ علاوه بر خصوصیاتی که برای آن ذکر کردیم نمادی از رنگ های معنوی و مقدس نیز محسوب می‌شود. زمانی که از این رنگ در دکوراسیون داخلی استفاده می‌کنیم سرزندگی، شفافیت، خلوص و افکار مثبت را به محیط پیرامون تزریق خواهیم کرد. رنگ برنجی، از رنگ‌های گرم است که فضای صمیمی را در دکوراسیون داخلی ایجاد می‌کند و رنگ نقره‌ای رنگی تطبیق‌پذیر است و می‌تواند با رنگ‌های گرم و سرد منطبق شود در واقع رنگ نقره‌ای هم نمادی از لوکس بودن است و هم فضا را بسیار باز و درخشان‌تر می‌نماید. رنگ ظروف فیروزهکوبی به طوری است که علاوه بر حس آرامش در محیط پیرامون شما باعث بزرگ‌تر و لوکس‌تر بودن دکوراسیون داخلی خواهد شد.
بررسی محیط در دکوراسیون داخلی
خاتم کاری :
محصولات خاتم همان‌طور که قبلا به آن اشاره کردیم از استخوان و چوب ساخته می‌شوند. چوب عنصری است که به رطوبت و برخی از قارچ‌ها بسیار حساس است. با توجه به این موارد طبیعتا صنایع دستی خاتم‌کاری بهتر است در محیط‌های مرطوب استفاده نشود یا کمتر استفاده شود. رطوبت باعث به اصطلاح باد کردن چوب می‌شود یا باعث خواهد شد که چوب مستعد رشد برخی از قارچ‌ها شود. البته تمام محصولات خاتم‌کاری پولیش می‌شوند، که در برابر رطوبت مقاوم باشند با این وجود محیط‌هایی که رطوبت به شدت بالایی دارند مانند مناطقی که کنار دریا واقع شده‌اند ممکن است، استفاده از این محصولات را در دکوراسیون داخلی با مشکل مواجه کنند. بنابراین اگر قرار است از صنایع دستی خاتم‌کاری در محیط‌های به شدت مرطوب استفاده کنید باید در نگهداری و محافظت از آن‌ها دقت و حوصله بیشتری به خرج دهید.
فیروزه کوبی :
محصولات فیروزهکوبی ترکیبی از فلز و سنگ‌های فیروزه است. سنگ فیروزه به سنگ زنده معروف است. این سنگ بافت نرمی دارد و به چربی بسیار حساس است. به غیر از حساسیت این سنگ به چربی، باید گفت سنگ فیروزه به آفتاب مستقیم نیز حساسیت بالایی دارد. به همین دلیل اگر از صنایع دستی فیروزهکوبی در دکوراسیون داخلی استفاده می‌کنید باید آن را در محیطی استفاده نمایید که از چربی دور باشد و یا این محصولات را در برابر نور مستقیم خورشید قرار ندهید. برخی افراد از محصولات فیروزهکوبی در دکوراسیون داخلی استفاده می‌کنند، اما این محصولات زیبا را پشت پنجره قرار می‌دهند، دقت نمایید که آفتاب مستقیم به این محصولات آسیب می‌زند به خصوص اگر در مناطقی زندگی می‌کنید که آفتاب مستقیم و باشدتی دارد (مانند مناطق کویری) بهتر است این مورد را بیشتر رعایت نمایید و اگر این محصولات را به عنوان بخشی از دکوراسیون داخلی در پشت پنجره قرار می‌دهید حتما از پوشش پرده استفاده نمایید.
شیوه نگهداری محصولات خاتم‌کاری و فیروزهکوبی در دکوراسیون داخلی
هر اکسسوری یا اِلمانی که در دکوراسیون داخلی محل کار یا منزل خود استفاده می‌کنید، شیوه نگهداری خاص خود را دارد که باید برای حفاظت بهتر از عناصر استفاده شده در دکوراسیون داخلی تمام اصول مربوط به نگهداری این اشیا را رعایت کرد تا عمر و ماندگاری عناصر مورد استفاده در دکوراسیون داخلی افزایش یابد.
خاتم‌کاری
- برای نگهداری محصولات خاتم‌کاری به عنوان بخشی از دکوراسیون داخلی دقت نمایید که این محصولات را از حرارت زیاد دور نگه دارید! حرارت و گرمای بیش از حد باعث می‌شود به مرور لعابی که بر روی این محصولات وجود دارد از بین برود و این صنایع‌دستی زیبا با از بین رفتن لعابشان بسیار آسیب‌پذیر خواهند شد.
- برای تمیز کردن صنایع‌دستی خاتم‌کاری از دستمال به شدت مرطوب یا به اصطلاح خیس استفاده نکنید، زیرا این کار در بلندمدت باعث می‌شود چسب و مواد خاتم‌کاری آسیب ببیند و در نهایت منجر به پوسیدگی چوب و ورقه ورقه شدن آن خواهد شد. بهتر است برای تمیز کردن اشیا و محصولات خاتم‌کاری از دستمال‌های نخی و نرم استفاده نمایید.
- برای تمیز کردن اشیا خاتم‌کاری می‌توانید از روغن زیتون و یا روغن بادام در مقدار بسیار کم استفاده نمایید. به هیچ عنوان از شوینده‌ها و جلادهنده‌های شیمیایی استفاده نکنید، زیرا باعث می‌شود لعاب و در نهایت رنگ خاتم کدر شود و به بافت این محصولات آسیب خواهد رسید.
- به هیچ عنوان اشیا خاتم‌کاری را برای زیبایی دکوراسیون داخلی خود بر روی هم قرار ندهید و هرگز نوشیدنی و مواد غذایی در این ظروف نریزید، زیرا اینکار باعث آسیب به لایه محافظتی اشیا خاتم خواهد شد و هنگامی که این لایه حفاظتی از بین برود به مرور زمان این محصولات در اثر رطوبت و ضربه از بین رفته و یا بافت آن‌ها ورقه ورقه خواهد شد.
فیروزهکوبی
- لعابی که بر روی اشیا فیروزهکوبی قرار دارد از جنس پلی‌استر است به همین دلیل برای حفاظت از اشیا فیروزهکوبی به هیچ عنوان از روغن‌های مصنوعی و یا حتی روغن‌های طبیعی مانند روغن زیتون و یا روغن بادام استفاده نکنید.
- اگر قصد دارید اشیا فیروزهکوبی مانند ظروف میوه‌خوری یا آجیل خوری را شستشو دهید اینکار را با آب ولرم انجام داده و سریعا این اشیا را با دستمالی نرم، خشک نمایید.
- دقت نمایید که ظروف و اشیا فیروزهکوبی، خط و خش برندارند، زیرا خط و خش به لعاب این اشیا لطمه وارد خواهد کرد و به مرور به بافت سنگ‌های فیروزه آسیب وارد می‌شود. به علاوه گاهی اوقات خط و خش‌ها بسیار عمیق‌تر خواهد بود و ممکن است به بافت فلز (متریال پایه) لطمه وارد نماید.
- اشیا فیروزه‌کوبیِ دکوراسیون داخلی خود را در معرض نور مستقیم خورشید قرار ندهید. نور مستقیم خورشید به مرور زمان لعاب اشیا فیروزهکوبی و رنگ سنگ‌های فیروزه را تخریب خواهد کرد.
*شیوه نگهداری هرکدام از صنایع‌دستی فیروزهکوبی و خاتم‌کاری متفاوت است و نمی‌توان گفت نگهداری کدام یک آسان‌تر و کدام یک سخت‌تر است اما با رعایت اصول نگهداری و مراقبت از این صنایع‌دستی می‌توانید این اشیا زیبا و فاخر را به عنوان بخش جدایی‌ناپذیر دکوراسیون داخلی خود داشته باشید.
نتیجه‌گیری و جمع بندی
هنر فیروزهکوبی و خاتم‌کاری آنچنان زیبا هستند که می‌توانند ایده‌های جذابی را برای دکوراسیون داخلی شما فراهم کنند زیرا اشیا فیروزهکوبی و خاتم‌کاری دامنه وسیعی دارند که می‌توان به راحتی یک یا چند مدل از این اشیا را در دکوراسیون داخلی استفاده کرد. یکی از این اشیا آینه‌های خاتم‌کاری قَدی هستند که می‌توانند یک عنصر منحصر به فرد در دکوراسیون محسوب شود. ظروف میوه و آجیل‌خوری فیروزهکوبی نیز از دیگر اشیایی هستند که زیبایی دکوراسیون داخلی را چندین برابر خواهند کرد، این ظروف به غیر از نقشی که در دکوراسیون دارند بسیار کاربردی نیز هستند.
از دیگر اشیایی که می‌توان نام برد شمعدان‌ها و لاله‌های زیبای خاتم و فیروزهکوبی است که این اشیا نیز هم جنبه زینتی و هم جنبه کاربردی خواهند داشت. انواع قندان‌ها، شیرینی خوری‌ها، ساعت‌های دیواری یا پایه‌دار، شکلات‌خوری، جعبه‌های کارد و چنگال و جا قرآنی‌های فیروزهکوبی و خاتم از عناصر بسیار فاخر و گرانبهایی هستند که زیبایی دکوراسیون داخلی شما را چندبرابر کرده و طرحی اصیلی از دکوراسیون ایرانی را در برابر چشم مخاطبان خود قرار می‌دهد.
پرتکرار ترین سوالات :
1. آیا تفاوتی بین صنایع‌دستی با سایر وسایل برای دکوراسیون داخلی وجود دارد؟
استفاده از صنایع‌دستی خاتم‌کاری و فیروزهکوبی نسبت به سایر وسایل در دکوراسیون داخلی، باعث زیبایی بصری بیشتری خواهد شد زیرا، برای ساخت صنایع‌دستی فیروزهکوبی و خاتم‌کاری زمان زیادی صرف می‌شود و به عنوان نمونه یک ظرف ساعت خاتم‌کاری نسبت به یک ساعت معمولی زیبایی بیشتری به محیط می‌بخشد.
